Steeds meer scholen, kantoren en overheidsgebouwen worden in Nederland duurzaam gebouwd. Duurzaam bouwen biedt positieve effecten voor het milieu, reduceert uitstoot van CO2 en zorgt ervoor dat de volgende generaties in een schoner klimaat kunnen leven. Ook de overheid heeft bepaald dat duurzaamheid een belangrijke vereiste is voor bouw- en verbouwprojecten. In deze gids kun je alles lezen over duurzaam bouwen: van ontwerp tot aan sloop. Zo kun jij ook je complete kantoorinrichting duurzaam bouwen.
Wat betekent duurzaamheid?
We beginnen met de betekenis van het woord “duurzaamheid”. Duurzaamheid houdt rekening met:
de effecten op het milieu bij gebruik van natuurlijke en hernieuwbare bronnen;
het transport van het materiaal;
de (schadelijke) stoffen die vrijkomen en het energieverbruik tijdens de productie van het materiaal;
economische factoren: bijvoorbeeld of de kosten van het materiaal een redelijke terugverdienfactor heeft;
sociale consequenties: bijvoorbeeld of het materiaal veilig te gebruiken is door de eindgebruikers;
toekomstige effecten: wat betekent het gebruik van dit materiaal voor de volgende generaties?
Wat is duurzaam bouwen in een circulaire economie?
Duurzaam bouwen maakt deel uit van een circulaire economie: er wordt rekening gehouden met milieueffecten, energieverbruik en CO2-uitstoot gedurende de gehele levensduur van het gebouw. Dit betekent dat al bij het ontwerp rekenschap gehouden wordt met de milieueffecten tijdens de bouw, verbouw, renovatie en sloop. Hierbij wordt naar een balans gezocht tussen technische, ecologische, economische en sociale aspecten.
Wanneer is een gebouw circulair?
Een gebouw is circulair wanneer het met duurzame producten en materialen is gebouwd. Dit betekent dat deze producten en materialen voldoen aan de eisen van een circulaire economie (zie hierboven). Daarnaast is er ook rekening gehouden met het gebruik van het gebouw, het onderhoud ervan en toekomstige renovaties. Voor een circulair gebouw is het ook van belang om al tijdens het ontwerp te bedenken hoe het gebouw is aan te passen aan toekomstige gebruiksmogelijkheden.
Vanuit de overheid is er een samenwerking gestart met bedrijven en instellingen om de circulaire economie te stimuleren. Hiervoor is de Green Deal Circulaire Gebouwen in het leven geroepen. Op deze website zijn voorbeelden van circulaire bouwprojecten te vinden die volgens de Green Deal-aanpak gerealiseerd zijn.
BENG: De eisen van de overheid om kantoren, scholen en bedrijfspanden duurzaam te maken
Vanaf 1 januari 2021 moeten bouw- en renovatieprojecten voldoen aan de eisen van Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG).
De energieprestatie indicatoren worden bepaald door drie eisen:
de maximale energiebehoefte in kWh per m² gebruiksoppervlak per jaar (kWh/m².jr). Om de energiebehoefte te beperken gelden aparte eisen voor de buitenkant van een gebouw.
Het maximale primair fossiel energiegebruik, eveneens in kWh per m² gebruiksoppervlak per jaar (kWh/m².jr). De energievraag van een gebouw moet zo veel mogelijk uit hernieuwbare energie bestaan.
Het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten (%). De resterende energiebehoefte moet zo efficiënt mogelijk worden opgewekt.
Deze eisen zijn gebaseerd op de Trias Energetica: een strategie om een energiezuinig ontwerp te maken in drie stappen.
Duurzaam ontwerpen van gebouwen: de Trias Energetica
Bij het ontwerpen van energiezuinig gebouwen kun je gebruik maken van de Trias Energetica. Dit is een strategie om een ontwerp te maken die uit drie stappen bestaat:
BENG 1: Verspilling van energie tegengaan, door bijvoorbeeld isolatie van gevels, daken en vloeren.
BENG 2: Maximaal gebruik maken van duurzame bronnen zoals zon, wind en water, door bijvoorbeeld het installeren van zonnepanelen of een zonneboiler.
BENG 3: Efficiënt gebruik maken van fossiele brandstoffen door bijvoorbeeld het installeren van een warmtepomp of door lage temperatuurverwarming met vloerverwarming. (Lage temperatuurverwarming biedt met een waterpomp voldoende warmte met een watertemperatuur van 35 tot 55 °C i.p.v. 70 à 80 °C van een cv-ketel.)
Principes van duurzaam ontwerpen
Duurzaam bouwen begint met duurzaam ontwerpen. Een duurzaam ontwerp voldoet aan de volgende principes:
Energie-efficiëntie: het gebruik van processen voor productie die minder energie nodig hebben.
Materiaalgebruik: duurzaam geproduceerde of gerecyclede materialen die bij de productie en verwerking weinig energie vergen en die niet giftig zijn.
Levensduur en kwaliteit: producten met een langere levensduur en die van goede kwaliteit zijn om te blijven functioneren of te gebruiken, hoeven minder snel vervangen te worden.
Hergebruik en recycling: producten en productieprocessen zijn ingericht met het oog op hergebruik en/of de mogelijkheid het product te recyclen.
Ecologische voetafdruk: de natuurlijke hulpbronnen, de ruimte en de CO2-uitstoot die worden gebruikt om het product te produceren, te vervoeren en te gebruiken, zijn voorbeelden van factoren die worden berekend voor het meten van de ecologische voetafdruk van het product.
Wijze van consumptie: het leveren van producten voor gemeenschappelijk gebruik om zo min mogelijk hulpbronnen te benutten.
Regionale of lokale producten: idealiter worden producten geproduceerd van regionale grondstoffen en materialen om de ecologische voetafdruk te verkleinen. Hierdoor wordt de CO2-uitstoot van opslag en vervoer naar de consument verminderd. Ook wordt de lokale economie hiermee bevorderd.
Wat zijn de meest duurzame materialen voor de bouw?
Duurzame materialen zijn afbreekbaar en recyclebaar, zoals glas, aluminium en staal. Ook hernieuwbare materialen, zoals kunststoffen uit natuurlijke grondstoffen en hout zijn duurzame materialen die in de bouw gebruikt worden. Echter, niet alle natuurlijke materialen zijn vanzelfsprekend duurzaam. Denk bijvoorbeeld aan hout waarvoor regenwouden gekapt worden. Duurzaam bouwen betekent ook keuzes maken in het materiaal dat het meest geschikt is voor het bouwproject en toch de kleinste ecologische voetafdruk achterlaat.
Een aantal van de meest duurzame bouwmaterialen:
Tweedehands bouwmaterialen zoals hout, tegels, isolatiepanelen, etc.
Er zijn steeds meer bedrijven die tweedehandse bouwmaterialen aanbieden. Van raamkozijnen tot aan dakpannen, van deuren tot aan verwarming en radiatoren: bijna alles kan hergebruikt worden. Veel van deze ‘herwonnen’ materialen worden zo bewerkt dat ze er als nieuw uitzien. Hergebruik van materialen is uiterst duurzaam:
er hoeven geen nieuwe bomen voor gerecycled hout gekapt te worden,
het materiaal hoeft niet opnieuw geproduceerd te worden – dus minder CO2-uitstoot, en
je vermindert de afvalberg omdat niets verloren gaat.
Gerecycled metaal zoals ijzer, koper en aluminium
Door mijnbouw verkregen metalen zoals ijzer, koper en aluminium zijn in eerste instantie niet duurzaam. Mijnbouw verstoort natuurlijke ecosystemen en veroorzaakt ernstige bodemverontreiniging. Deze metalen zijn wel duurzaam wanneer ze worden hergebruikt, omdat je dan van bestaande materialen veel langer gebruik maakt.
Isolatiematerialen zoals schapenwol, vlasdekens, schelpen en purschuim
Net zoals met metalen, zijn vele isolatiematerialen die natuurlijk zijn, zoals schapenwol, schelpen en vlas, niet zo duurzaam als vaak gedacht wordt. Het verkrijgen en vervoeren van schelpen en vlas en het houden van schapen, zorgen voor extra CO2-uitstoot.
Tegelijkertijd kent schapenwol vele voordelen om als isolatiemateriaal te gebruiken: het is zowel warmte- als geluidsisolerend en het neemt goed vocht en schadelijke stoffen in het huis op. Dit zorgt voor een verbetering van het binnenklimaat.
Purschuim is geen natuurlijk materiaal en kan niet hergebruikt worden. Maar purschuim heeft een minimale CO2-uitstoot, neemt weinig grond in bij productie, heeft een heel lange levensduur en een hoge isolatiewaarde.
Natuursteen
Natuursteen is een heel duurzaam materiaal, omdat het eenvoudig te winnen is zonder impact op het milieu te hebben. Bovendien is het goed voor hergebruik in de bouw.
Bamboe
Aan het gebruik van bamboe zitten veel voordelen: het groeit snel, is ijzersterk, buigzaam en heeft een lange levensduur. Bamboe is duurzaam omdat het weinig impact op het milieu heeft. Daarnaast is bamboe eenvoudig recyclebaar. Zo kunnen raamkozijnen, meubels of een trap van bamboe worden gemaakt, en hiervan kan t.z.t. weer een vloer worden gelegd om het een tweede leven te geven.
De voordelen van duurzaam bouwen en renoveren
Naast dat je maatschappelijk bewust bezig bent en aan de eisen van de overheid voldoet, zijn er meer voordelen om een kantoor of bedrijfspand te bezitten of te huren dat duurzaam gebouwd is. Een aantal van deze voordelen zijn:
Mensen zijn veelal geïnteresseerd in duurzaamheid. Daardoor levert een duurzaam gebouwd kantoor of bedrijfspand bij verkoop of verhuur meer op.
Het is goed voor het imago van het bedrijf om zich te vestigen in een duurzaam gebouwd pand.
Veel medewerkers willen maatschappelijk bewust leven en vinden het daarom ook prettig om in een duurzaam gebouwd kantoor te werken.
Een duurzaam gebouwd pand heeft een goed binnenklimaat dat een positief effect heeft op de gezondheid en productiviteit van de mensen die er werken.
De investering in duurzaam bouwen of verbouwen wordt terugverdiend door lagere uitgaven voor energie, water en onderhoud.
Vaak zijn er subsidies te krijgen om te investeren in het verduurzamen van een kantoor of bedrijfspand.
Subsidies voor duurzaam bouwen en renoveren
De overheid heeft tal van subsidies om het verlagen van het energieverbruik en het gebruik van hernieuwbare materialen in de bouw te stimuleren. Voor elke subsidie gelden regels waaraan moet worden voldaan. Voor zowel particulieren als bouwbedrijven zijn er verschillende mogelijkheden.
Subsidies voor particulieren
Isolatie: voor spouwmuurinstallatie, dakisolatie, vloerisolatie en dubbel glas om verspilling van energie tegen te gaan.
Verbouwen of renoveren van huizen: de manuren van de aannemer vallen onder het lage BTW tarief.
Warmtepomp: om energie-efficiënt een woning te verwarmen en van warm water te voorzien, bestaan er diverse subsidies voor het installeren van een warmtepomp.
Dubbel glas en hr glas: de investering in dubbel glas wordt snel terugverdiend doordat het energieverbruik hiermee flink omlaag gaat.
Herbruikbare energie: het gebruik van zon- en windenergie wordt door de overheid gestimuleerd. Zo kun je met het plaatsen van zonnepanelen of het gebruik van een zonneboiler een huis voorzien van elektriciteit en warm water. Ook voor het opwekken van elektriciteit met windmolens zijn er subsidies in het leven geroepen.
Subsidie regenwater: in een aantal gemeenten is subsidie te krijgen voor het afkoppelen van regenwater. Hiermee voorkom je dat schoon regenwater vermengd wordt met rioolwater.
Subsidies voor bouwbedrijven
De circulaire bouweconomie wordt door subsidies vanuit de overheid ondersteund. Een voorbeeld zijn de MIA\Vamil en de EIA-regelingen:
MIA\Vamil (Milieu-investeringsaftrek) en EIA (Energie-investeringsaftrek): deze regelingen zijn gericht op bijvoorbeeld verbetering van de kwaliteit van gerecyclede producten en op het gebruik van reststoffen. De bedrijfsmiddelen die in aanmerking komen voor investeringsaftrek of belastingvoordeel, staan vermeld op de Milieulijst 2020 die je hier kunt downloaden.
Op de website van het RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) zijn er meer mogelijkheden te vinden om in aanmerking te komen voor subsidies en regelingen. Hier zijn ook de eisen te vinden waar een bouwproject of een renovatie aan moet voldoen.
Keurmerken van duurzame materialen en duurzame bouwprojecten
Met een keurmerk kun je aantonen dat jouw bouwproject duurzaam wordt uitgevoerd. Meestal is dit ook een van de verplichtingen waaraan je moet voldoen om in aanmerking te komen voor een subsidie. We noemen hier een paar keurmerken van materialen die je voor je duurzame bouwprojecten kunt gebruiken.
FSC- label of PEFC-keurmerk
Duurzaam hout herken je aan het FSC-label of het internationale PEFC-keurmerk. Beide garanderen dat het hout afkomstig is uit duurzaam bosbeheer.
DUBOkeur
Veel bouwmaterialen zoals dakgoten, isolatiematerialen, verf en lak, tegels en tegellijm, straatklinkers, buitenkozijnen, spouwmuurisolatie, warmtepompen etc. krijgen een DUBOkeur die laat zien dat het tot de milieuvriendelijkste producten in zijn soort behoort. Dit keurmerk wordt door NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwecologie en Ecologie) afgegeven. NIBE is een organisatie die zich bezighoudt met technisch hoogwaardige productontwikkeling en duurzame energiesystemen, gecombineerd met duurzaamheid en aandacht voor het milieu.
BREEAM-NL
BREEAM-NL is een keurmerk voor nieuwbouwprojecten en grootschalige renovaties van kantoren, retail, scholen, industriële gebouwen, woningen, bijeenkomst- en logiesfuncties en datacenters. Met dit keurmerk worden gebouwen beoordeeld op negen verschillende duurzaamheidsonderwerpen: management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en vervuiling.
Starten met duurzame bouw
Om te starten met duurzaam bouwen, kun je veel informatie vinden over de eisen en regelgevingen op de websites die in dit artikel zijn genoemd. Heb je hulp of advies nodig over de aanpak van een bouwproject of wil je een kantoor duurzaam verbouwen of inrichten, dan kun je ook contact met ons opnemen. Wij kunnen je van advies voorzien over het duurzaam ontwerpen, bouwen en verbouwen van bedrijfspanden, kantoren, ziekenhuizen en scholen.
Bronnen die voor deze gids zijn gebruikt:
Wikipedia – Trias Energetica
Nibe – Dubokeur producten
Gebruikte bouwmaterialen
RVO – BENG energieprestatie
Green Deals – Circulair bouwen
RVO – MIA/Vamil
RVO – Subsidies en regelingen